İçinden geçtiğimiz bu sıradışı zamanda stresten nasıl kurtulabiliriz? diye düşündüğümde aklıma ilk gelen kavram rezilyans yani “duygusal dayanıklılık” veya “duygusal esneklik”. Rezilyansı anlatmak için önce diğer birkaç şeyi paylaşmam gerek.

Kendi içimizde taşıdığımız bir yin yang var. Bu kavramı ilk duyduğumda ortaokula yeni başlamıştım. Şeklini beğendiğim bir kolye ucundaki simgenin anlamını, kolyeyi satan kişiden öğrenmiştim. “İyiliğin içinde kötülük, kötülüğün içinde iyilik vardır ve siyah ile beyaz birbirini her zaman tamamlar.” Kendi içimizde de bu dengeyi sağlayan, otonom sinir sisteminin iki ayrı fonksiyonu olan sempatik sinir sistemi ve parasempatik sinir sistemidir.

Sempatik sinir sistemi acil durumlarda hayatta kalmamız için gerekli komutları verir. Savaş-Kaç-Don tepkilerinden birini bize verdirir. Parasempatik sinir sistemi ise sakinliğimizi korumamızı sağlar. Hayati tehlike sezdiğimiz zamanlarda sempatik sinir sistemi kontrolü eline alır. Örneğin şu anda global bir salgın söz konusuyken, her gün yeni ölüm haberlerini alıyorken sempatik sinir sistemi devrededir. İsmi her ne kadar “sempatik” olsa da böyle zamanlarda savaş/kaç/don komutlarıyla kurtulabileceğimiz bir düşmandan söz etmediğimiz için işlevsel değildir. En yakında duran aleti alıp onunla savaşamaz, koşarak kaçamaz veya donarak geçmesini bekleyemez isek sempatik sinir sisteminin faydasız bir adrenalinden başka getirisi olmaz. Bu nedenle sempatik sinir sistemini sessize almaya ihtiyacımız olur.

Sempatik sinir sistemi aslında biraz da ilkel bir sistem. Oysaki insan sadece sempatik sinir sistemiyle yönetilemeyecek kadar gelişmiş bir tür. İnsan, beyninde bulunan ön lob sayesinde diğer memelilerden daha derin düşünebiliyor. Derin düşündüğümüzde ise “Hayır, bu stres benim için hiç iyi değil” diyebiliyoruz. Bir sonraki aşamada ise yaşamın sadece stressizliği değil tatmini de amaçladığını fark ediyoruz. Bu nedenle stresi yönetmek kadar yaşam kalitesini artırmak da önemli. Bu nedenle rezilyans kavramına ve içeriğine dair naçizane birkaç görüş ve önerimi paylaşmak istiyorum.

Washington Üniversitesi’nden Clay Cook’un verdiği Becoming A Resilient Person dersini aldığımda rezilyansı çok sade özetlediğini gördüm. Diyor ki:

“Rezilyans kavramının iki temel aşaması var: Hayatta kalmak ve gelişmek. Rezilyans, hayatta kalabildiğimiz ve düşmanı atlattığımız sürece yerimizde saymadan gelişmeyi yani gerçekten önemli olanlara odaklanmayı ve esenlik diyebileceğimiz wellbeing kavramını önemsemeyi öğütlüyor. Rezilyans doğuştan getirilen bir beceri değildir, sonradan geliştirilir. Rezilyans şans ile gelmez, öğrenilebilir.”

Stressizlik diye bir durum sanırım hiçbir zaman olmayacak. Aslında iyi ki de olmayacak. Çünkü Yerkes-Dodson kanunu bize bir miktar stresin bizim için iyi olduğunu gösteriyor. Yani, stresi sıfırlamamız gerekmiyor. Şu sıralar pandemi krizi dolayısıyla stresli hissediyorum. Bu stres, doktorumun önerdiği fakat benim normalde her gün almayı önemsemediğim vitamin ve takviyelerimi düzenli kullanmamı sağlıyor. Stresin faydasını görüyorum. Eğer ben pandemiden başka hiçbir şey düşünemeyecek hale gelirsem, savaş-kaç-don eylemlerinden herhangi birinde takılırsam işte o zaman aşırı stres durumu söz konusudur ve zararlı olan stres miktarı budur.

Rezilyans’ın ilk öğretisi hedeflere değil değerlere odaklanmak

Hedefler bizi strese sokuyor olabilir, bu durumda odağımızı biraz çevirelim ve kişisel değerlerimize bakalım.

Örneğin, izolasyon sürecinde 4 kişilik ailemin sürekli evde bulunması benim sürekli yemek yapıp bulaşık yıkamamı gerektiriyor diyelim. Ailemi doyurmak benim hedefim oluyor. Peki benim değerlerim neydi diye dönüp baktığımda değerlerim arasında “Aile, Sağlık, Paylaşmak” ve benzeri kavramlar varsa odağımı ailemin sofrada birlikte geçireceği güzel zamana, tüketeceği sağlıklı besinleri hazırlamaya ve onlarla sevgimi, zamanımı paylaşmaya odaklanırsam yaptıklarım birer yük olmaktan çıkar.

Ben üniversite hayatım boyunca okulu bitireceğim günü iple çektim. Hep, mezuniyetime odaklandım. Bu sayede bölümümü 3,5 yılda bitirebilsem de benim için stresli bir süreçti. Oysaki odağımı (sonradan keşfettiğim) öğrenme değerime çevirebilseydim üniversite hayatım çok daha keyifli geçebilirdi.

(Hepimizin kişisel değerleri var, pek çoğumuz bunları henüz keşfetmiş değil. Bunun için çeşitli çalışmalar yapılabilir. Profesyonel koçluk seanslarında danışanlarıma bu tür çalışmalar yaptırıyorum ve Mutluluk Faktörü kitabımda da değerlerini kendi kendine keşfetmek isteyenler için bir araç paylaştım.)

Stres arttığında değerleri gözden kaçırmak maalesef kolaylaşıyor. Stres öyle bir şey ki, onunla ne kadar kavga edersen baş etmek o kadar zorlaşıyor. Fakat o hep orada. Stres hayatın bir parçası. Zaman zaman şekli ve büyüklüğü değişse de esasen varlığı sabit. O nedenle bugün stres bizim için az da olsa çok da olsa, bizim için en önemli olan şeylere odaklanmaya ihtiyacımız var.

Değerleri keşfettiysek hangi DEĞERimize göre hangi ORTAMda nasıl DAVRANIŞlar sergilemek istediğimizi detaylandırmalıyız.

Örneğin, benim değerlerimden biri İLHAM VERMEK. (DEĞER)

Özellikle İŞ HAYATINDA ilham vermeyi çok önemsiyorum. (ORTAM)

Bunun için takipçilerime dokunmak için sık sık paylaşım yapmak (DAVRANIŞ 1) veya birlikte çalıştığım danışanlarıma ayna tutmak ((DAVRANIŞ 2) elimden gelen davranışlar oluyor.

Kişisel olarak içinde bulunduğum pandemi stresiyle baş etmek için Youtube’da haftada 1 video yayınından 2 video yayınına geçme kararı, benim için zor, zaman ve zihin gerektiren bir iş olsa da İLHAM VERMEK değerimi besliyor.

Bir sonraki yazıda DEVAM EDECEK…