Geçen hafta Don Peppers’ın Linkedin’den bir makalesini okudum. Marx’tan bugüne iş hayatında görevler, sorumluluklar ve çalışanların hayatlarına işin yansımasına dair birkaç kelam etmiş. Okuyunca benim de edesim geldi. Ne de olsa yıllarca boşuna o kadar Marx okumadık. 🙂 Ne öğrendin derseniz, asıl öğrendiklerimi okuduğumda değil, okuduklarımı yaşadığımda öğrendim derim… Bu yüzdendir zaten, “önce okul sonra iş değil de, önce iş sonra okul” teorisine karşı duramıyor oluşum…

Velhasılı, konuya dönecek olursak, “division of labor”, yani iş bölümü, İktisat’ın babası kabul edilen Adam Smith’in -Ulusların Zenginliği kitabında yazdığına göre- işin verimliliğini ve üretkenliğini sağlayan bir yöntemdir.

Olaya bundan yaklaşık 150 yıl önce toplumsal açıdan bakan Karl Marx’a göreyse yabancılaşmanın kaynağıdır, ki bu da uzun vadede mutsuz bir toplum yaratmanın en kesin yoludur. Şöyle bir örnek verelim, sürekli duvar ören işçi, bir süre sonra makineleşir, düşünmeden, otomatik olarak her gün aynı duvar örme eylemini tekrarlar. Bu da zaman içinde önce yaptığı işe, sonra kendisine yabancılaşmasına sebep olur. Yabancılaşma ise temelde farkındalığın kaybolması anlamına gelen bir sorunsaldır. Bir tiyatro oyununda bile yabancılaşmanın ciddi bir farkındalık kaybına yol açacağını düşünen Bertolt Brecht sırf bu yüzden “alienation effect” denilen yöntemi geliştirmiştir. Seyirciyi oyunu seyrederken arada bir kendine getirecek “hey dostum bak bu bir oyun sadece, sakın inanma” diyebilen bir tiyatro türü olan epik tiyatro böyle doğmuştur.

Aynı şekilde, gündelik hayatımızın yaklaşık 3’te 1’ini geçirdiğimiz iş yaşamımızda da bizi kendimize getirecek bu tür “aydınlatıcı” faktörlere ihtiyaç duyarız. Robotlaşmak, yani belki de Modern Times’da Charlie Chaplin’in bize göstermeye çalıştığı düzensel bozukluk, tekrarlayan ve spesifikleşmiş iş bölümünün anlamsızlığından gücünü almaktadır.

Bu tür işine yabancılaşmış çalışanlara bugün “bağlı olmayan çalışan” diyoruz, işini şevkle yapmayan, kendisini bulunduğu yerde mutlu hissetmeyen, her günü “bitse de gitsek” hissiyatıyla saate bakarak doldurmaya çalışanlar… Üstelik hem Modern Times örneğinde hem de Marx ve Smith’in yazdıklarında gördüklerimiz hep fabrikada çalışan işçilerdi. Oysaki bugün söz konusu durum information workerlar için de geçerli. Ki bu noktada yabancılaşmak fabrikada çalışan işçininkinden çok daha zorken, -zira düşünürsen sorgularsın ve o zaman robotlaşamazsın aslında-, ve buna rağmen işinin spesifikliği seni makineleştirebiliyorsa…

Velhasılı burada sorun aslında pek çok şirketteki karar mekanizması gibi tepeden inme, yani sorun yönetimin yaklaşımı. Çalışanın işine anlam kazandırmak için çabalaması gereken bir grup insan var burada. (İnsan Kaynakları tepedekinin ağzının içine bakarsa hayal oluyor tüm bu iyi niyetli yöntem arayışı elbette.)

Evet rotasyon da “eh işte” bir yöntem, spesifiklikten kurtarır geçici olarak da olsa, ama önemli olan hissiyatsa, ki evet önemini yadsıyamayız, çalışanın işine anlam kazandırmak için şirket yöneticilerinin çalışanlarının fikirlerini önemsemesi çözüme en yakın yöntem olacaktır. Sürekli müşteri mutluluğuna ve müşterinin velinimet olması durumuna odaklanmaktansa biraz da çalışanların hislerine odaklanmak çok mu zor?

Bence değil. Marx boşuna yazmadı o kadar kitapları, yüzyıllardır boşuna okuyup düşünüp konuşmuyor bu insanlar. Marx’ın öngördüğü o devrim bir gün yaşanır mı bilmiyorum, kapitalist düzeni yıkan o proleter devrim bir gün bize de yüzünü gösterir mi… Ütopya değil ama az bir ütopikliği de yok değil, neyse bence zaten devrime gerek yok, azıcık insaniyet çok şeyi değiştirebilirdi…